Gehoord worden in Egypte..

De avondklok in Egypte houdt de mensen thuis. In tegenstelling tot iets meer dan twee jaar geleden, toen het leger ook een avondklok instelde, zijn de straten van Egypte tegenwoordig op de meeste plekken, na negen uur ’s avonds uitgestorven. Bruggen, verkeersaders en overheidsgebouwen worden bewaakt door leger en politie. In de wijken waagt een enkeling zich op straat, maar niemand gaat ver van huis.

Het leger, dat op de 3 juli president Mohamed Morsi afzette en een interim-regering installeerde opende vervolgens de jacht op leden en supporters van het voormalige regime. Velen honderden van hen kwamen daarbij om het leven, nog eens honderden verdwenen achter tralies en duizenden raakten gewond.

Maar de ambities van het leger lijken groter dan alleen de moslimbroederschap uitschakelen. Al weken is Egypte in de ban van een extreem soort nationalisme, en wordt elke vorm van protest simpelweg aan de kant geschoven als verraad. De New York Times berichtte op zaterdag dat niet alleen moslimbroeders doelwit zijn van de repressie van het leger.

Zo werd een staking in een fabriek in havenstad Suez, aan de monding van het gelijknamige kanaal, hardhandig tot een einde gebracht omdat de stakingsleiders onderdeel zouden zijn van een aan de broederschap gelieerd complot om Egypte te destabiliseren. Een beschuldiging die geen verdere bewijsvoering verlangt in het huidige Egypte.

Enkele dagen na de vrijlating van voormalig president Mubarak, startte de hoofdofficier van justitie bovendien een onderzoek naar Esraa Abdel Fattah en Asmaa Mahfouz, twee prominente activisten verbonden aan de 6 April jongerenbeweging. De dames worden verdacht van spionage. Het klinkt allemaal angstig bekend in de oren.

De activisten die meer dan tweeënhalf jaar geleden de revolutie in gang zetten, staan wederom aan de zijlijn. De meeste van hen zijn zowel tegen het leger, als tegen de moslimbroederschap, maar voor die mening lijkt er geen ruimte te zijn. Je bent met ons of tegen ons, is het motto van de staat.

Om toch niet stil te zitten, is er nu een campagne op touw gezet, masmou3 genaamd, wat ‘gehoord’ of ‘hoorbaar’ betekent. Elke dag tijdens de avondklok, om negen uur, worden Egyptenaren die de moslimbroederschap-leger tegenstelling afwijzen, opgeroepen om vijf minuten lang lawaai te maken met potten en pannen vanaf balkons en uit ramen.

En dus is elke avond, in de verte of dichtbij, het volhardende geklop van dissidenten te horen die zich te midden van de bloeddorstige waanzin herinneren hoe en waarom het allemaal begon.

Masmou3 in de wijk Mohandiseen

“In een tijd waarin elke afwijkende mening door de staat als verraad wordt bestempeld, is het onze verantwoordelijkheid daar tegenin te gaan”

In Egypte domineren de moslimbroederschap en het leger het politieke speelveld. Toch is er een groeiende groep dissidenten die zich tegen allebei keren. Zij noemen zich het derde plein.

 

CAIRO – Aan de Zes Oktoberbrug in het centrum van Cairo hangt een spandoek waarop staat dat het leger, de politie en het Egyptische volk dezelfde doelen nastreven: het uitroeien van terreur. De drie partijen vormen volgens het spandoek één hand. Iets verderop, blokkeren beigekleurige legertanks de ingangen naar het Tahrirplein en houden bewapende soldaten met een nors gezicht voorbijgangers in de gaten.

 

Veiligheidsdiensten en aanhangers van de verdreven president Mohamed Morsi zijn in een geweldspiraal verwikkeld die het hele land lijkt te overspoelen. In delen van Cairo blijven veel winkels overdag gesloten en na de avondklok, die om zeven uur begint, zijn de anders zo drukke straten van de stad totaal uitgestorven.

 

Als je niet met ons bent, dan ben je tegen ons, is het credo van de staat. Om dit idee van eenheid en een gemeenschappelijke vijand te bekrachtigen, worden alle zeilen bijgezet. Staatsmedia dragen hun steentje bij, maar ook media die voorheen als onafhankelijk te boek stonden, lijken te worden meegesleept in dit discours. Zo laat de populaire televisiezender ONtv gedurende zijn programmering herhaaldelijk beelden zien van de ontruiming van het protest van de Morsi-aanhang bij de Rabaa el-Adawiyya moskee waarbij afgelopen woensdag meer dan zeshonderd doden vielen. De beelden worden begeleid door een deuntje van Rocky, een bekende Amerikaanse actiefilm.

 

Toch zijn er ook andere geluiden te horen, al zijn ze nog erg zacht. Adham Abdallah, een dertigjarige grafisch ontwerper volgt de ontwikkelingen via internet vanuit zijn leunstoel. “Ik ben het niet eens met de militairen”, zegt hij, “maar ik ben ook geen aanhanger van Morsi, integendeel. Wat mij betreft zijn zowel het leger als de moslimbroederschap bloeddorstige instituties die schadelijk zijn voor Egypte. Ik distantieer me dus van allebei.”

 

Abdallah staat niet alleen in zijn afkeuring van de twee dominante partijen in de Egyptische politiek. Toen couppleger Abdel Fattah Al-Sissi op 26 juli aan Egyptenaren vroeg om de straat op te gaan om hem een mandaat te geven om “terreur” te bestrijden, zonderden een honderdtal activisten zich af op het Sfinx plein in het oosten van de hoofdstad om zich uit te spreken tegen de broederschap en het leger. Sindsdien staat de beweging bekend als het derde plein.

 

Uitgever Aalam Wassef is een van de drijvende krachten achter het idee. “De term derde plein is symbolisch”, stelt hij. De eerste twee pleinen, het leger en de broederschap domineren eigenlijk al decennia de Egyptische politiek. Het derde plein is de revolutie die beiden afwijst. Op dit moment is die stroming vrijwel monddood gemaakt door het leger. De veiligheidsdiensten laten zien hoe ver ze bereid zijn te gaan om de mensen angst aan te jagen. We zijn er echter nog altijd, in de marge weliswaar, net als vroeger, maar we leven nog.”

 

Het is moeilijk om in te schatten hoe groot de aanhang van het derde plein precies is. Maar volgens Wassef groeit het aantal sympathisanten. “De totale controle die het leger nu nastreeft zal op verzet gaan stuiten. Egyptenaren willen niet leven onder een noodwet. Hoe langer die duurt hoe meer mensen zich ertegen zullen keren. Wat we nu doen is beginnen om die mensen bij elkaar te brengen.”

 

Vanwege de extreme veiligheidsmaatregelen is de aanhang van het derde plein gedwongen om zich op slimme manieren te uiten. Zo maken zij sinds afgelopen zaterdag elke avond om negen uur vijf minuten lang lawaai met potten en pannen om de opgelegde angst en stilte te doorbreken. De campagne staat bekend als Masmou3, wat ‘hoorbaar’ betekent. “Het stelt nu misschien nog weinig voor, maar ik verwacht dat dit snel kan groeien, stelt Wassef.

 

In het volledig gepolariseerde Egypte lijkt het derde plein een speler zonder betekenis. Maar wie weet. Het leger zal de extreme veiligheidsmaatregelen slechts kunnen verkopen zolang de dreiging van het Morsi kamp reëel blijft. En zelfs dan zal het verzet ertegen groeien.

 

Wassef: “In een tijd waarin elke afwijkende mening door de staat als verraad wordt bestempeld, is het onze verantwoordelijkheid daar tegenin te gaan.”

Egypte en het spook van de opstand

Een opstandig spook waart door Egypte. Na dertig jaar geleefd te hebben onder het repressieve juk van het Mubarak-regime, ontdekten Egyptenaren begin 2011 de macht van het collectief. Miljoenen gingen toen de straat op uit protest tegen het regime. Na achttien dagen werd toenmalig president Hosni Mubarak gedwongen af te treden en nam het leger de macht over. Sindsdien is protest aan de orde van dag.

dit stuk verscheen 25 juli op Joop.nl

Volgens cijfers van het International Development Center, vonden er in het eerste (en enige) ambtsjaar van president Morsi 9427 protesten plaats in Egypte, meer dan vijfentwintig afzonderlijke protestacties per dag. Daarmee is Egypte koploper wereldwijd. De cijfers zijn bovendien gepubliceerd vóór de protesten van eind juni die leidde tot het gedwongen vertrek van de president.

Volgens dezelfde cijfers was 63% van de protesten gerelateerd aan ‘sociaal-economische rechten’. Een cruciaal cijfer als we de recente gebeurtenissen willen begrijpen. Toen Egyptenaren op 25 januari 2011 de straat opgingen waren de eisen ‘brood, vrijheid en sociale rechtvaardigheid’. Het was het begin van een nog altijd voortdurende revolutie – met nog altijd dezelfde eisen.

De protesten waren te massaal en te ontwrichtend. Mubarak werd geofferd, en het leger – dat sinds de onafhankelijkheid van 1952 de ruggengraat vormt van de staat – leidde de transitie naar ‘democratie’. De moslimbroederschap, sinds decennia de grootste oppositiebeweging van het land, leek voorbestemd de macht over te nemen. Via een referendum, gehouden vlak na de machtsovername door het leger, werd besloten om eerst verkiezingen te organiseren (presidents- en parlementsverkiezingen) en pas dan een grondwet te schrijven.

De broederschap wist dit proces te domineren en won beide verkiezingen met een straatlengte. De generaals en de broeders – voorheen gezworen vijanden – hadden plots overeenkomstige belangen: een soepele overgang naar een civiel bewind. De generaals zouden de opmars van de broeders faciliteren, de broeders kregen een vinger in de (economische) pap en het leger behield zijn onafhankelijkheid. Volgens schattingen is iets meer dan dertig procent van de Egyptische economie in handen van het leger.

Op vergelijkbare wijze werd de grondwet zodoende een verdrag tussen een democratisch front, geleid door de Partij voor Vrijheid & Democratie – de politieke tak van de moslimbroederschap – en het leger en veiligheidsapparaat. Politieke en economische elites hoopten dat een dergelijke overeenkomst de stabiliteit zou herstellen en gingen schoorvoetend akkoord. De revolutionaire geest moest immers terug in de fles. Op sociale rechtvaardigheid zaten zij niet te wachten.

Voor economisch herstel rekende de broederschap op leningen. Al maanden onderhandelden het regime met afgevaardigden van het Internationaal Monetaire Fonds over een lening van grofweg 4,2 miljard dollar. Het bewind van Morsi bleek echter niet in staat de nodige hervormingen door te voeren om de lening veilig te stellen. Het had niet de vereiste slagkracht.

De broeders presenteerden zich als de belichaming van een revolutie, in de voltooid verleden tijd. Maar ze weigerden de structurele hervormingen door te voeren die nodig waren om aan de eisen van diezelfde revolutie tegemoet te komen. De veiligheidsdiensten bleven intact, zakenmannen en moordenaars van het regime van Mubarak kregen clementie, de rijken werden rijker en de armen armer. Sociale rechtvaardigheid ging van slogan naar holle frase en verdween uiteindelijk van de politieke agenda ten koste van oppervlakkigheden als religie en moraal.

Het aantal protesten het afgelopen jaar getuigt van de omvang van het falen van president Morsi.

30 juni
Sinds het begin van de revolutie, op 25 januari 2011, ligt het ministerie van binnenlandse zaken onder vuur. Dit ministerie was en is de sterke en willekeurige arm der wet, verantwoordelijk voor het binnenlandse veiligheidsapparaat en de (seksuele) martelingen van (politieke) gevangenen. Het is het bastion van de ‘diepe staat’ en de uitvoerende macht van een bloeddorstig en dictatoriaal systeem. Revolutionairen wilden het logischerwijs ontmantelen, de macht (het leger, Morsi) wilde het behouden.

Het ministerie was echter niet in staat de orde te herstellen en stabiliteit af te dwingen. Gedeeltelijk omdat hoge functionarissen binnen het veiligheidsapparaat zich nooit hebben neergelegd bij de heerschappij van de islamisten, en de intenties van het regime moedwillig saboteerden. Maar vooral vanwege het feit dat de bevolking de arbitraire ordehandhaving van de politie niet meer accepteerde.

Binnenlandse zaken had sinds uitbreken van de revolutie alsmaar minder controle over de ontketende Egyptenaren. Geweld boezemde geen angst meer in en de politie keek machteloos toe wanneer er geprotesteerd werd. De revolutie werkte als een emancipatiegolf en de repressieve orde uit het verleden leek verder weg dan ooit – een groot probleem voor een elite op zoek naar stabiliteit.

Dat is wat er veranderd is. De Tamarod (Rebellie) campagne, de aanjager van het protest, had aanhangers in de aanloop naar de demonstraties van afgelopen 30 juni opgeroepen om geen leuzen aan te heffen tegen de politie en het leger. Het was, volgens de campagne, niet het juiste moment. Gevolg was dat de pro-leger-en-politie-stem op sommige momenten luider was dan het revolutionaire geluid. Meer dan eens werden politie agenten door betogers op de schouders genomen terwijl omstanders riepen dat het volk en de politie aan dezelfde kant staan.

Tegelijkertijd slaagde de liberale Egyptische media erin het discours volledig te kapen, waarmee ze bijdroegen aan een kortzichtig anti-broederschap sentiment. Er werd de afgelopen maanden met geen woord gerept over de misdaden van de politie, het rampzalige bewind van de militaire junta en het feit dat de strijdkrachten de kern vormen van een zestig jaar oude repressieve staat.

En dus is het resultaat verwarrend. Enerzijds zijn de protesten van de afgelopen weken een voortzetting van de revolutie. Een groot deel van de bevolking streeft naar een diepgaande herstructurering van de staat. Sommigen van hen deden voor het eerst mee aan een demonstratie, maar begrijpen de noodzaak van verandering. Het afgelopen jaar heeft ze aan de rand van de afgrond gebracht. Anderzijds is de zogenaamde contra-revolutie volop aanwezig. Het ministerie van binnenlandse zaken, de veiligheidsdiensten, het leger en de economische elite hebben slim weten mee te liften op de golven van een groeiende ontevredenheid en presenteren zich nu als hoeders van de natie.

De broederschap en de volhardende aanhangers van de verdreven president zijn de zondebok en krijgen de schuld van alle ellende. Populistische kreten over ‘terroristische’ islamisten domineren het publieke debat. Er wordt gedaan alsof het leger vrijheid vertegenwoordigt en de politieke islam gelijk staat aan terreur. De liberale media volgt gewillig. Daarin schuilt het gevaar van de huidige ontwikkelingen.

Door Morsi te verdrijven hebben Egyptenaren wederom bewezen tot grootste dingen in staat te zijn. Democratie is meer dan eens in de vier jaar verkiezingen, zo blijkt. Hopelijk blijven ze op hun hoede.

Leger schiet op aanhangers Morsi

Maandagochtend kwamen tenminste 51 aanhangers van Morsi om het leven bij gevechten met het leger. Een geweldsspiraal lijkt onvermijdelijk.

 

CAIRO – Tientallen aanhangers van Morsi kwamen maandagochtend om het leven nadat het leger en veiligheidsdiensten het vuur openden op een sit-in demonstratie voor de deur van het hoofdkwartier van de republikeinse garde. Tegen de avond stond de teller op 51 doden en 435 gewonden.

 

Over de precieze aanleiding van het bloedbad lopen de meningen uiteen. Tijdens een persconferentie stelde Ahmed Aly, woordvoerder van het leger, dat de strijdkrachten werden aangevallen door gewapende groepen en gedwongen waren zichzelf te verdedigen. Aanhangers van Morsi beweren echter bij hoog en bij laag dat het leger zonder aanleiding begon te schieten.

 

Wat er ook aan vooraf ging, de cijfers duiden op een buitensporig optreden door het leger. En dat is niet de eerste keer. In de afgelopen twee jaar sinds de val van voormalig president Hosni Mubarak zijn er verschillende incidenten geweest waarbij het leger direct verantwoordelijk was voor een dramatische geweldsescalatie. In Oktober 2011kwamen 28 voornamelijk christelijke betogers om het leven nadat het leger ingreep bij een protest. Geen enkele soldaat werd daar ooit voor veroordeeld.

 

De huidige escalatie komt temidden van een gevaarlijke nationalistische opleving. Sinds het leger afgelopen woensdag intervenieerde in het politiek proces in Egypte, wordt de openbare ruimte gedomineerd door staatspropaganda. Uit de speakers bij metrohaltes klinken nationalistische liederen terwijl vlaggen en afbeeldingen van opperbevelhebber van het leger Abdel-Fattah al-Sissi overal te zien zijn. Het leger wordt op alle mogelijke manieren de lucht in geprezen.

 

Tegelijkertijd wordt de moslimbroederschap, die volgens de geruchten wordt geholpen door radicale elementen uit Palestina en Syrië, verantwoordelijk gehouden voor alle problemen in het land. In een verklaring stelt de mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch dat het leger willekeurige maatregelen tegen leden van broederschap onmiddellijk moet stoppen. “De basale rechten van alle burgers moeten gerespecteerd worden”, stelt de organisatie in een persbericht. Heba Morayef, directeur van de organisatie in Egypte, twitterde dat het leger en de politie zich altijd terughoudend op dienen te stellen in plaats van dodelijk geweld te gebruiken.

 

Maar in het huidige klimaat zijn matigende stemmen schaars, en wellicht zelfs ongewild. De hetze tegen de broederschap zal dan ook niet zomaar tot een einde komen. Het leger hoopt korte metten te kunnen maken met de aanhangers van Morsi en kan daarbij alle steun van de bevolking gebruiken. Het onafhankelijke onderzoek naar de gebeurtenissen van maandag, waarvoor werd opgeroepen door verschillende politieke figuren, moet dan ook met enige scepsis worden ontvangen. Het leger is de held van het moment, en is van plan dat te blijven. Een breed gedragen vijandsbeeld komt daarbij goed van pas.

 

Dat de Salafistische El-Nour partij als reactie op het bloedbad zijn steun aan de nog te vormen interim-regering introk, is wat het leger betreft dus wellicht geen slecht nieuws.

 

 

Aanhangers Morsi geven zich niet zomaar gewonnen.

Op vrijdag was het de beurt aan de supporters van de afgezette president Mohamed Morsi om hun steun uit te spreken. Spanningen liepen hoog op in de Egyptische hoofdstad.

CAIRO – Twee dagen nadat de Egyptische president Mohamed Morsi werd afgezet door een interventie van het leger, gingen zijn supporters massaal de straat uit protest tegen wat zij zien als een illegale militaire coup. Sinds Morsi op woensdagavond werd afgezet zijn verschillende leiders van de broederschap gearresteerd.

Vroeg in ochtend hingen de Apache helikopters van het leger al boven de verschillende protestlocaties in Cairo terwijl gevechtsstraaljagers over de stad raasden in een duidelijk machtsvertoon van het leger.

In de loop van de middag arriveerden groepen betogers in het afgezette verkeersplein voor de universiteit van Cairo, waar de aanhangers van de president kamp hebben opgeslagen. Bij de ingang staat Mostafa, een vriendelijke jongen die zich nergens zorgen over maakt. “Het recht is aan onze zijde, en uiteindelijk zullen we winnen. Het gaat om de lange adem, en wij houden dit nog wel even vol”, zegt hij kalmpjes.

Vanaf het podium in het midden van het plein klinken leuzen. Een bebaarde man schreeuwt dat de opperbevelhebber van het leger Kolonel Generaal Abdel Fattah Al-sissi de glorieuze Egyptische revolutie heeft verraden. “Al-Sissi is niet met ons, maar het leger is van ons”, herhaalt de menigte die voor het podium staat. De leus refereert naar het feit dat aanhangers van Morsi geloven dat er binnen het leger onenigheid heerst en dat Al-Sissi niet de mening van de dienstplichtige soldaten vertegenwoordigt.

Aanwezigen op het plein zijn niet alleen leden van de broederschap, er zijn er ook die vrezen voor het democratische proces. Een van hen is de 65 jarige Abdallah, een bouwkunde professor aan de universiteit die weigert zijn achternaam te geven uit vrees gearresteerd te worden door het leger. “Het klopt dat Morsi enorm veel fouten heeft gemaakt”, stelt hij. “En een deel van de mensen die tegen hem zijn, hebben echt reden om de straat op te gaan. Onze economische problemen zijn gigantisch, vergis je niet, prijzen stijgen, er is nauwelijks brandstof en de elektriciteit valt om de haverklap uit. Maar dat is nog geen reden voor het leger om te interveniëren. Het leger misbruikt deze sentimenten voor eigen gewin.”

Abdallah erkent dat de populariteit van Morsi flink is gedaald tijdens zijn bewind. Volgens verschillende recente peilingen is ongeveer 63% van de Egyptische bevolking van mening dat leven moeilijker is geworden het afgelopen jaar. “Maar”, stelt Abdallah, dergelijke onvrede moeten we democratisch oplossen. Bijna alle liberale media was tegen de broederschap vanaf het begin. Zij hebben de woede tegen de president aangewakkerd. Ik ben hier om te laten zien dat Morsi nog altijd steun geniet.”

Rondom het plein zitten gezinnen en groepen mannen rondom tenten die behangen zijn met Egyptische vlaggen en portretten van hun verjaagde president. Tussen een van de tenten zit Ashraf Abdel Ghani Ismail (30), qua uiterlijk een typische islamist met vlasbaard, een bidplek op zijn voorhoofd en opgerolde broekspijpen. “Ik verdedig de legitimiteit van onze president. Een militair bewind leidt altijd tot dictatuur en dat kunnen wij niet nog eens accepteren. Maar maak je geen zorgen, wij islamisten hebben ervaring met repressie. We zullen mee proberen te doen aan het politieke proces, als het leger dat toelaat.”

Later op de middag verzamelden tienduizenden aanhangers van de president zich voor de deur van het hoofdkwartier van de republikeinse garde waar Morsi naar verluidt vast wordt gehouden. De sfeer is er gespannen. Soldaten staan zij aan zij met de oproerpolitie, achter het prikkeldraad voor de deur van het gebouw. Daartegenover staan de aanhangers van Morsi. De geur van traangas hangt in de lucht.

Een oudeman loopt met tranen in zijn ogen, een lege huls van een kogel in zijn handen en bloed op zijn T-shirt door de menigte. “Ze schoten met scherp”, mompelt hij verward. “Dit is er verworden van onze revolutie”. Even daarvoor hadden veiligheidstroepen met scherp geschoten op de menigte, waarbij tenminste twee doden zijn gevallen.

Mohamed Badie, de hoogste leider van de broederschap van wie aanvankelijk werd gezegd dat hij gearresteerd was door het leger, arriveerde enkele uren later. In een emotionele toespraak stelde hij dat Mohamed Morsi nog altijd de legitieme president is van Egypte. “We houden de pleinen van Egypte bezet totdat we onze president op onze schouders kunnen wegdragen”, riep Badie onder luid gejuich van zijn aanhangers.

De strijd in Egypte is daarmee duidelijk nog niet voorbij. Op vrijdag bewees de broederschap dat de organisatie wellicht onthoofd is, maar dat het lichaam nog altijd leeft. De tienduizenden leden van de organisatie en miljoenen overgebleven aanhangers van de president zullen zich niet zomaar neerleggen bij de interventie van het leger. Het leger moet ondertussen zorgen dat het geweld niet verder escaleert.

– – – –

Na zonsondergang sloeg de vlam in de pan. Honderden aanhangers van Morsi probeerden het Tahrirplein te bereiken waar nog altijd tienduizenden van zijn tegenstanders feest vieren. De bewapende pro-Morsi menigte was komen lopen vanaf het kamp voor de deur van de universiteit van Cairo, en was op zoek naar ruzie.

Binnen enkele ogenblikken veranderde het Abdel Moneim Riyad plein, een immens verkeersplein aan de rand van Tahrir, in een waar slagveld. Vanaf de bruggen en fly-overs op het plein bekogelden beide kampen elkaar met stenen. Op straat liep iedereen met een stok of andersoortig wapen in zijn hand, en schoten klonken.

Achter de frontlinie waren jongeren druk bezig tegels uit de stoepen te trekken. De tegels werden in handzame stukken gebroken en door jongens op scooters naar de frontlinie gebracht. Diezelfde scooters brachten gewonden naar de ambulances die wachtten in de verte.

De meeste gewonden waren echter geraakt door hagel uit zelfgemaakte geweren. Maar volgens de berichten werd er ook met scherp geschoten. De politie was in ieder geval in geen velden of wegen te bekennen. Het leger stond op veilige afstand en keek toe. Hoewel de helikopters van het leger onophoudelijk boven de rellen cirkelden werd er pas ingegrepen nadat de islamisten zich uit eigen beweging terug trokken. Door heel Egypte vielen op vrijdag rond de dertig doden.

Veel Egyptenaren vreesden de laatste dagen een dergelijke uitbarsting van geweld in het hart van Cairo. Voor- en tegenstanders houden al dagen verschillende locaties in de hoofdstad bezet en spanningen liepen hoog op. Als het leger niet efficiënt reageert op deze escalatie, zou dit wel eens een geweldsspiraal in gang kunnen zetten, die niet makkelijk te stoppen zal zijn.

De laserpennen van het verzet

Beelden van het protest in Egypte werden gekenmerkt door uitzinnige menigtes, een overvloed aan Egyptische vlaggen, toeters, fluitjes en laserpennen. Elke keer wanneer een helikopter van het leger over de massa betogers vliegt, wordt de onderkant ervan beschenen door honderden groene laserstralen, hetgeen mooie kiekjes oplevert.

 

De laserpennen maakten hun intrede in de loop van de onstuimige politieke transitie die begon met het aftreden van president Hosni Mubarak begin 2011. Tijdens demonstraties en rellen werden de penen gebruikt om tegenstanders (de politie en ook vaak het leger) in het donker te identificeren, camera’s uit te schakelen, of om simpelweg dingen aan te wijzen.

 

Het werd een regelrechte hype. Zoals met zoveel revolutionaire attributen, zoals maskers, bivakmutsen, katapulten, gasmaskers en beschermende brillen sprongen de informele handelaren van Cairo erbovenop. Verkopers lopen door de menigte met handen vol vlaggen en laserpennen. Provisorische winkeltjes langs de zijkant van het protest verkopen ze als warme broodjes. Het is een hebbedingetje geworden, een revolutionair aandenken en bovendien, leuk om mee te spelen.

Morsi weg, hoe nu verder?

Een dag na het gedwongen aftreden van president Mohamed Morsi overheerst euforie, maar er is ook reden tot zorgen.

CAIRO – De interventie van het leger was de ultieme climax voor de tegenstanders van het regime. Door het hele land werd tot vroeg in de ochtend feest gevierd en op donderdagochtend was Cairo nog altijd behangen met de symbolen van het protest: Egyptische vlaggen, spandoeken, vuurwerk en luidruchtige vuvuzela’s. Voor een tweede maal in drie jaar gingen Egyptenaren massaal de straat op uit onvrede met de politieke koers en dwongen ze een president tot aftreden.

Daarmee kwam woensdagavond de politieke patstelling in Egypte tot een dramatisch einde. Onder druk van een enorme mensenmassa’s was het leger gedwongen te interveniëren. Hoe nu verder is de vraag.

Het leger is al enkele dagen bezig met een grootscheeps charmeoffensief en benadrukt dat er geen sprake is van een militaire coup. En daar hebben ze feitelijk gelijk in. Het regime van president Morsi was vanaf dag één gebaseerd op een wankele samenwerking tussen de Partij voor Vrijheid & Gerechtigheid – de politieke tak van de moslimbroederschap en het leger. De strijdkrachten gokten erop dat Morsi de stabiliteit kon herstellen en de economie nieuw leven in kon blazen. Een overweging die het leger heeft moeten herzien.

Opperbevelhebber van het Egyptische leger Abdel Fattah Al-Sissi is bereid de macht uit handen te geven en direct over te dragen aan een civiel interim-bewind. Voormalig hoofd van het constitutionele hof, Adly Mansour (67), werd op donderdag ingezworen als interim-president.

Juridisch expert Mansour heeft een lange carrière achter de rug in de rechterlijke instituties. Hij was jarenlang werkzaam in religieuze rechtbanken van de staat, en diende vanaf 1992 als vicevoorzitter van het constitutionele hof. Toch is hij voor het grote publiek totaal onbekend.

In het aangekondigde stappenplan van het leger staat dat de grondwet, een van de heetste hangijzers het afgelopen jaar tussen voor- en tegenstanders van de president, wordt opgeschort. Daarnaast zal er zal een technocratische interim-regering worden geïnstalleerd en zullen er vervroegde presidentiële verkiezingen worden gehouden. Bovenstaande is besloten na overleg met een breed spectrum van politieke organisaties en religieuze leiders. Mohamed El-Baradei, voormalig voorzitter van het Internationaal Atoomagentschap, zal een proces van nationale verzoening overzien.

Nationale eenheid en vaderlandsliefde zijn de nieuwe sleutelwoorden. Op donderdag stelde El-Baradei dat leden van de broederschap worden aangemoedigd deel te nemen aan het politieke proces. Maar er is ook reden tot zorg.

Ondanks de verzoenende woorden werden op donderdag verschillende kopstukken van de broederschap gearresteerd. sommigen van hen werden overgeplaatst naar de beruchte Tora gevangenis aan de zuidrand van de Egyptische hoofdstad, dezelfde gevangenis waar voormalig president Hosni Mubarak zit.

Daarnaast kondigde het leger aan de media te zullen ‘hervormen’. Terwijl de staatstelevisie woensdagnacht documentaires uitzond over het ‘heroïsche verleden en patriottisme’ van het Egyptische leger, werden televisiezenders Misr25, Al-Hafez en Al-Nas, allen sympathiek ten opzichte van de moslimbroederschap, uit de lucht gehaald. Medewerkers werden tijdelijk gearresteerd door het leger op verdenking van het ‘oproepen tot geweld’.

Leden van de broederschap schreeuwen ondertussen moord en brand. Hoewel duizenden leden en sympathisanten van de beweging donderdag de straat opgingen in Egypte, lijkt de organisatie verslagen en toen aan bezinning. Veel van hoe de moslimbroederschap de komende tijd zal reageren op de omwenteling is afhankelijk van hoe zij behandeld en benaderd zullen worden in post-Morsi Egypte.

En dat geldt eigenlijk voor de hele transitie. Het leger heeft officieel de macht niet in handen, maar zal op de achtergrond de boel dirigeren. Het voelt de hete adem van een bevolking die de macht van het collectief heeft ontdekt en zal de schijnwerpers van de macht willen ontwijken. Voor de tweede maal in drie jaar tijd hebben Egyptenaren een president ten val gebracht. En voor de tweede probeert het leger mee te liften op de enthousiaste golven van het protest.

Morsi was een verkozen president maar voldeed volgens velen niet aan de democratische richtlijnen. Volgens hen houdt democratie meer in dan eens in de vier jaar een gang naar de stembus. Het is dan ook uit dit bewustzijn dat een nieuw Egypte moet groeien waar alle Egyptenaren zich gerepresenteerd voelen.

Het Egyptische leger, een obscuur instituut

Vandaag loopt het ultimatum af dat het Egyptische leger aan president Mohamed Morsi stelde. Nu het leger op het punt staat het initiatief naar zich toe te trekken loont het om nog eens te kijken naar de geschiedenis van dit “obscure instituut”.

CAIRO – Met het ultimatum bewees de legerleiding dat het nog altijd de bepalende machtsfactor is in het Egyptische politieke leven – een positie die het al decennia inneemt.

Het moderne Egypte is een product van de militaire coup van de zogenaamde Vrije Officieren in 1952. Zij maakten met hun gedurfde actie een abrupt einde aan het koloniale bewind van Engeland en plaatste het leger, een van de grootste van het Afrikaanse continent, in het centrum van de macht.

Sindsdien was elke president afkomstig uit de rangen van het leger. Zo was voormalig president Mubarak, die twee jaar geleden werd afgezet na een spectaculaire opstand tegen zijn bewind, een gevierd luchtmachtcommandant die volgens de officiële geschiedschrijving een heldenrol vervulde tijdens de Jom Kipoeroorlog van 1973.

Het leger opereerde echter op de achtergrond. Officieel maakte de president de dienst uit, ondersteund door een kabinet van ja-knikkers. Egypte stond te boek als ‘republiek’, maar was in feite een militaire dictatuur.

Sinds de vrede met Israel, die volgde op de Jom Kipoeroorlog, ontvangt het Egyptische leger jaarlijks anderhalf miljard dollar steun van de Verenigde Staten. Het leger groeide uit tot een obscuur instituut waar niet over gesproken mocht worden en werkte achter de schermen aan een uitgebreid economisch imperium. Volgens schattingen is vijftien tot veertig procent van de economie in handen van het militaire instituut. Het bezit fabrieken, havens, vliegvelden, winkels en zelfs wegen en wil dat graag zo houden.

Toen Egyptenaren begin 2011 massaal de straat opgingen uit protest tegen toenmalig president Mubarak, greep het leger in. Een Hoge Militaire Raad (HMR) zou de transitieperiode naar verkiezingen overzien, maar niet ten koste van zichzelf.

Hoewel de interventie van de HMR toentertijd tot euforische reacties leidde op de straten van Egypte, verliep het de transitie alles behalve vlekkeloos. De militaire elite wilde de (economische) privileges van het leger veilig stellen, stabiliteit herstellen en vervolgens de macht afdragen aan een burgerlijk bewind met een breed mandaat. Maar deze intenties botste meer en meer met de eisen van een bevolking die vroeg om brood, vrijheid en sociale rechtvaardigheid.

Het leger was dan ook blij toen het een jaar geleden de macht kon overdragen aan president Morsi. Het Egyptische leger bestaat uit dienstplichtigen die niet immuun zijn voor het rebelse spook dat nu meer dan al twee jaar rondwaart in Egypte. Elke man moet in principe één tot drie jaar het leger in. Een te politieke rol zal het leger dus wellicht proberen te vermijden. Helemaal eentje die door een deel van de bevolking geïnterpreteerd zal worden als het om zeep helpen van een zwaar bevochten democratie.

Wat de plannen van het leger om de huidige politieke impasse tot een einde te brengen precies omvatten, is nog onduidelijk. Dat de militairen voorzichtig te werk moeten gaan, staat als een paal boven water.

Revolutie in kritieke fase..

In Egypte is de revolutie in een kritieke situatie terecht gekomen. Op maandag stelde het leger een ultimatum. Politieke krachten hebben 48 uur om tot een oplossing te komen, anders grijpt het leger in.

Enerzijds is het momentum op straat groter dan ooit. Afgelopen zondag demonstreerden miljoenen Egyptenaren tegen het bewind van president Morsi. Het afgelopen jaar is Mohamed Morsi er niet in geslaagd aan de verwachtingen van het volk te voldoen. Politiegeweld is nog altijd aan de orde van de dag, neoliberale hervormingen gaan door waardoor een meerderheid van de bevolking economisch aan het kortste eind trekt, prijzen stijgen en een gebrek aan brandstof zorgt al maanden voor stroomstoringen. Velen die hem aanvankelijk een kans gaven, hebben zich nu tegen hem gekeerd.

Anderzijds is er sprake van een zorgelijke opleving in de populariteit van het leger. Een sentiment dat voelbaar was tijdens de massale protestmarsen van afgelopen zondag. De Tamarod (Rebellie) campagne, de aanjager van het protest, had aanhangers opgeroepen om niet te scanderen tegen de politie en het leger. Het was, volgens de campagne, niet het juiste moment.

Gevolg was dat de pro-leger-en-politie-stem op sommige momenten luider was dan het revolutionaire geluid. Meer dan eens werden politie agenten door betogers op de schouders genomen terwijl omstanders in een schijnbare vlaag van verstandsverbijstering, riepen dat het volk en de politie twee handen op een buik zijn – dezelfde politie die al jaren dienst doet als repressieve arm van het regime en (politieke) gevangen onderwerpt aan (seksuele) marteling.

In de aanloop naar het protest van afgelopen zondag, slaagde de liberale media erin om het discours volledig te kapen, waarmee ze bijdroegen aan een kortzichtig anti-MB sentiment. Er werd met geen woord gerept over de misdaden van de politie, het rampzalige bewind van de militaire junta en het feit dat de strijdkrachten de kern vormen van de staat van Mubarak.

Het is de crux van het moment. Door het desastreuze beleid van Morsi, is de revolutie nu beland in een ongemakkelijke alliantie met wat voorheen de contra-revolutie werd genoemd; aanhangers van het leger en het voormalig regime van Mubarak. Revolutionairen proberen zich ondertussen uit te spreken tegen beide partijen. Tegen het neoliberale despotisme van Morsi én tegen de militaire staat.

Na de val van Mubarak gokte het leger erop dat de Moslimbroeders de revolutie konden pacificeren. De strijdkrachten zouden zich op de achtergrond houden en de broederschap zou regeren. In ruil voor de macht kon het leger zijn (economische) privileges behouden – voor de legerleiding wellicht niet de meest wenselijke, maar toch een werkbare oplossing. Maar het gelegenheidshuwelijk betekende verraad van de broederschap aan de eisen van de revolutie. Sociale rechtvaardigheid verdween van de agenda. In plaats daarvan repten Morsi en zijn aanhangers over oppervlakkigheden zoals religie, opvoeding  en moraal.

Nu deze strategie van de strijdkrachten onwerkbaar is gebleken, moeten zij hun plannen aanpassen. Alle opties liggen op tafel. Maar het is duidelijk dat we geen illusies kunnen hebben over een militair bewind.

Morsi zal nu met grote concessies moeten komen als hij deze golf van protest wil overleven. Dat betekent op zijn minst vervroegde verkiezingen uitschrijven. Maar de vraag is of hij daartoe bereid zal zijn. Aanhangers van de president hebben herhaaldelijk gezegd het regime van Morsi met hun leven te zullen verdedigen, en de nasleep van afgelopen zondag maakte dat op een bloedige manier duidelijk. Bij gewelddadigheden tussen beide kampen vielen tenminste zestien doden, allemaal aan de kant van de tegenstanders van het regime.

Vlak na de bekendmaking van het militaire ultimatum op maandag vlogen helikopters van het leger behangen met de Egyptische vlag over de menigte op het Tahrirplein, die extatisch reageerde.

Alles wijst erop dat het leger een herintrede zal maken in de schijnwerpers van de macht. Het leger krijgt in dat geval echter te maken met een ontketende bevolking met tweeënhalf jaar revolutionaire ervaring. Een heet hangijzer waar het leger zich niet graag nog een keer aan brandt.

Hoe de interventie van het leger er ook gaat uitzien, het is voor de revolutie reden om waakzaam te zijn.

 

Leger Egypte stelt ultimatum

De patstelling in Egypte bereikte maandag een dramatisch hoogtepunt. Terwijl de pleinen van Egypte nog altijd bezet worden door tegenstanders van het regime, stelde het leger een ultimatum.

 

CAIRO – Tijdens een persconferentie van het leger stelde een woordvoerder op maandag dat voor- en tegenstanders van het regime binnen 48 uur een oplossing moeten vinden voor hun geschillen. Zo niet, dan komt het leger zelf met een oplossing.

 

In de verklaring prees het leger de demonstraties van afgelopen zondag als vreedzaam en groots. Daarnaast stelde de woordvoerder dat het bewind van Morsi moet luisteren naar de wensen van het volk. Het leger laat daarmee zien dat het nog altijd de beslissende factor is in de Egyptische politiek.

 

De opties voor Morsi om aan te blijven lijken gering. De protesten van afgelopen zondag waren de grootste in de geschiedenis van Egypte en nog altijd protesteren honderdduizenden mensen op de straten van Egypte tegen het beleid van de president. Zij zijn de autocratische, eenzijdige en repressieve manier van regeren zat en verlangen een koerswijziging. Volgens hen heeft de president een jaar de kans gehad om met oplossingen te komen, en heeft hij op alle vlakken gefaald.

 

Morsi kan ervoor kiezen om vrijwillig af te treden en vervroegde verkiezingen uit te schrijven. In dat geval zal zijn partij, de partij voor Vrijheid & Gerechtigheid – de politieke tak van de moslimbroederschap, ongetwijfeld flink aan invloed inboeten. Alle andere concessies zullen de betogers waarschijnlijk niet te tevreden stellen.

 

Maar of Mursi bereid is dergelijke concessies te maken is de vraag. Er staat bijzonder veel op het spel voor de broederschap, en niet alleen in Egypte. Meer dan tachtig jaar werkten leden van de moslimbroederschap onder hevige repressie toe naar een uiteindelijke machtspositie. De organisatie heeft invloedrijke afdelingen door de gehele Arabische wereld – de Palestijnse Hamasbeweging kwam ooit voort uit de gelederen van de broederschap – maar Egypte werd altijd gezien als de geboorteplaats van de beweging.

 

De opstand die twee jaar geleden een einde maakte aan het bewind van Hosni Mubarak werd dan ook door moslimbroeders in de regio gezien als een enorme doorbraak. Met stilzwijgende steun van de Amerikanen (en geld uit Qatar), die nadat ze steunpilaar Mubarak hadden verloren, behoefte hadden aan een nieuwe bondgenoot, wierp de broederschap zich op als sterkste politieke speler in Egypte, voor de komende jaren. Zij zouden de revolutie in Egypte pacificeren en stabiliteit herstellen. Dat project staat nu dus onder druk.

 

Leiders van de Tamarod (Rebellie) campagne riepen maandag bovendien op tot burgerlijke ongehoorzaamheid om het regime ten val te brengen én de berechting van alle leiders van de broederschap.

 

Een zorgelijke gedachte voor de broederschap.

 

Egypte is sinds de onafhankelijkheid van 1952 een toonaangevend land in de Arabische wereld. Wat in Egypte gebeurt, gebeurt elders ook. Bewijs hiervoor was het ‘domino-effect’ van de Arabische lente. Nadat betogers in Egypte Mubarak van zijn troon hadden gestoten, gingen mensen de straat op van Marokko tot Syrië. Als de moslimbroederschap uit het zadel wordt gewipt door een opstand van miljoenen, zal dat grote gevolgen hebben voor hun positie in de regio.

 

Maar zover is het nog niet. Aanhangers van Mursi hebben laten zien dat ze bereid zijn geweld te gebruiken om “de legitimiteit van de president” te verdedigen. Bij gewelddadigheden door het hele land vielen zondag tenminste zestien doden, allemaal aan de kant van de tegenstanders van het regime. Volgens ooggetuigen schoten aanhangers van de president op verschillende plekken met scherp op de demonstranten terwijl de politie weigerde in te grijpen.

 

Wat het ultimatum van het leger precies inhoudt is echter nog niet duidelijk. Na het aftreden van Mubarak op 11 februari 2011, nam het leger voor anderhalf jaar de macht op zich, en niet zonder problemen. Veel revolutionairen in Egypte zien het leger als de ruggengraat van de staat waar ze nu al tweeënhalf jaar tegen vechten en zullen een volgende militaire junta niet zomaar accepteren. Volgens schattingen heeft het leger vijftien tot veertig procent van de Egyptische economie in handen. Zij kunnen de schijnwerpers van de macht missen als kiespijn.

 

In een eerste reactie stelde een adviseur van de president bovendien dat de broederschap inmenging van het leger op zal vatten als een illegitieme staatsgreep. De adviseur sprak zijn vertrouwen uit dat het leger zou luisteren naar de matigende toon van de V.S., waar het jaarlijks anderhalf miljard dollar militaire steun van ontvangt.

 

Hoe dan ook, de demonstraties duren voort en vormen een enorme dreun voor aanhangers van de politieke islam wereldwijd. De islam is het antwoord was vroeger de leus van de broederschap. Volgens de Egyptenaren valt daar blijkbaar nogal wat op af te dingen. De arrogante, exclusieve manier van regeren, hun neoliberale economisch beleid en algehele politieke onkunde zijn blijkbaar minder populair dan altijd werd gedacht.